آبیاری تحت فشار
بطور کلی سیستمهای آبیاری تحت فشار به روشهایی گفته میشود که آب را توسط لوله و تحت فشاری بیش از فشار اتمسفر در سطح مزرعه توزیع میکنند. آبیاری تحت فشار به دو روش آبیاری بارانی و آبیاری موضعی انجام میشود. روش آبیاری موضعی به دو دسته آبیاری قطرهای و خطی انجام میگیرد.
روش های آبیاری تحت فشاراغلب باوجود راندمان بالا بامحدودیت های متعددی مواجهند که مانع ازکاربرد وسیع آنها شده است . استفاده ازاین روش ها پیش زمینه های متعددی رامی طلبد. ازجمله نیازبه یکپارچه سازی اراضی کشاورزی ، سرمایه گذاری کلان دولتی و خصوصی ، با صرفه ترشدن کارکشاورزی برای تولیدکننده . برخی محدودیت های ذاتی این سیستم ها نظیرعامل گرفتگی و عامل شوری. به همین دلیل نیز روش های آبیاری تحت فشارتا کنون نتوانسته اند در کشور جایگزین روش های آبیاری سطحی شده ودر مقیاس وسیع مورد استقبال قرارگیرند.
۲-۱- آبیاری قطرهای
دراین سیستم آب بوسیله پمپ از منبع بداخل شبکه پمپ شده وضمن عبور از سیلکون ( فیلتر گردایی ) شن ومواد خارجی آن ته نشین می گردد. دراین روش آب با فشاری بیش ازیک اتمسفر از منبع تامحل مصرف انتقال می یابد. آب بصورت قطرات مجزا و پیوسته ویا بصورت اسپری ریز با فشار کم از طریق قطره چکان درطول خط انتقال آب قرار دارند . آبیاری قطره ای روش موثری درتحویل آب مورد نیاز گیاه درمحدوده توسعه ریشه بداخل خاک است واین امکان را بوجود می آورد که عمل آبیاری تاحد رفع نیاز آبی گیاه انجام میشود . بنابراین دراین روش به میزان زیادی ازاتلاف آب بصورت نفوذ عمقی، ایجاد روان آب سطحی وتبخیر درمقایسه با روشهای سنتی وبارانی کاسته می شود.
در آبیاری قطرهای آب از یک شبکه لوله کم فشار به صورت یک الگوی از قبل تعیین شده ، پخش میگردد . وسیله خروج آب به خاک قطرهچکان نام دارد . قطرهچکانها از طریق یک نازل باریک یا مسیر جریان طویل، فشار موجود در شبکه لوله را کاهش میدهند و موجب کاهش دبی تخلیه تا حدود لیتر بر ساعت میشوند . آب بعد از خروج از قطرهچکانها توسط نیروهای کاپیلاری و ثقل درون خاک جریان مییابد، بنابراین سطحی که به وسیله قطرهچکانها خیس میشود با عوامل محدود کننده جریان افقی آب محدود میگردد . برای درختان و تاکها که گیاهانی دائمی با فاصله زیاد از یکدیگر میباشند، قطرهچکانها به صورت واحدهای ساخته شده مجزا بوده و توسط یک زائده به خط انتقال آب مرسوم به لوله فرعی قطرهچکان، شیلنگ لوله فرعی یا لوله فرعی متصل میگردند . برخی قطرهچکانها به صورتلولههای اسپاگتی شکل بوده و چند خروجی دارند . این امر برای افزایش سطح خیس شده با حداقل افزایش در هزینه است . برای گیاهان ردیفی کمتر دائمی مانند گوجه فرنگی، لوله فرعی و قطره چکانها را با هم به صورت یک واحد قابل جدا ساختن میسازند که یا سوراخهایی به فواصل ۹ تا ۳۶ اینچ دارند مانند لوله دو محفظهای و یا دیوارههای متخلخلی دارند که آب از آنها به بیرون تراوش مینماید . در هر دو نوع سیستم قطرهای، لولههای فرعی به خط انتقال آب مرسوم به مانیفولد متصل میشوند. اما آب آبیاری قبل از هر چیز بایستی از وجود ذرات آلاینده تا ۱۲۰-۱۰۰ میکرون زدوده شود، این عمل با سیستم کنترل مرکزی محقق میشود .
سیستمهای مختلف آبیاری قطره ای
- سیستم آبیاری قطره ای قطره چکان درخط ۲٫ سیستم آبیاری زیرزمینی بالولههای تراوا ۳٫ سیستم آبیاری بابلر ۴٫ سیستم آبیاری قطره ای نواری ۵٫ آبیاری قطره ای ثقلی
محاسن آبیاری قطرهای
آبیاری قطرهای آسانترین راه آب دادن به هر گیاه مانند درختان و تاکهاست و کمبود رطوبت خاک را قبل از پیدایش مکش بالاتر اثر مصرف آب به وسیله گیاه از طریق تبخیر و تعرق، برطرف میسازد . یک سیستم آبیاری قطرهای به علت کاربرد موثر آب و نیروی کارگر دارای مزایای آگرونومیکی ، آگروتکنیکی و اقتصادی منحصر به فرد است .
- صرفهجویی در میزان آب و هزینه
- عملیات زراعی آسانتر
- به کارگیری آب شور
- عدم تشکیل رواناب سطحی و جلوگیری از فرسایش خاک
- تنظیم میزان آب مورد نیاز برای انواع خاکها و کشتها در فصول مختلف زراعی
- تهویه مناسب خاک و یکنواختی پخش آب در سطح مزرعه و عدم نیاز به زهکشی مزرعه
- افزایش محصول در واحد سطح در مقایسه با آبیاری سنتی
- عدم نیاز به تسطیح اراضی در این روش
- جلوگیری از سله بستن و حفظ پوکی خاک
- عدم نیاز به اِیجاد نهرهای خاکی درون مزرعه و نهرهای زهکشی و استفاده بهینه از کل زمین
- قابل استفاده برای تمام گیاهان
- امکان انجام آبیاری همراه با کودپاشی و سمپاشی و پخش یکنواخت آنها
- وارد نشدن بذر علفهای هرز به مزرعه به دلیل انتقال آب از طریق لولهها
- سهولت در انجام عملیات زراعی
- تبخیر سطحی در آبیاری قطرهای به حداقل میرسد و از خارج شدن آب از محوطه ریشه جلوگیری میگردد .
- عدم امکان رویش بذر علفهای هرز به دلیل مرطوب شدن فقط بخشی از سطح خاک اطراف ریشه گیاه اصلی ( آبیاری قطرهای )
- افزایش کیفی و کمی محصول
- عدم نیاز به نیروی کارگر زیاد بدلیل ثابت بودن اجزای سیستم
سیستم کنترل مرکزی
در روش آبیاری قطرهای، آب با فشار کم (حدود یک اتمسفر ) پس از گذشتن از دستگاه کنترل مرکزی ( در صورت نیاز توام با کود محلول ) بوسیله لولههایی که در سطح زمین پخش شده، پس از عبور از قطرهچکانهایی که در محلهای مناسب در مجاورت گیاه قرار داده شدهاند، بصورت قطره قطره و بطور ممتد به اندازه نیاز گیاه به خاک داده میشود. واحد کنترل مرکزی از دستگاههایی تشکیل شده که آب پمپاژ شده را پس از تصفیه و افزایش کود ( در صورت لزوم ) و با کنترل دقیق میزان دبی جریان و تنظیم فشار وارد لوله اصلی شبکه آبیاری قطرهای مینماید.
اجزای کلی سیستم کنترل مرکزی عبارتند از:
پمپ، دبیسنج، پایة شیر تنظیم فشار، لوله اصلی، شیر تخلیه هوا، شیرهای قطعات اتوماتیک یا دستی، شیر کنترل، لوله نیمهاصلی، تانک کود یا دستگاه تزریق کود لولههای لترال، شیر لوله اصلی، بست ابتدائی، فشارسنج، شیرهای شستشو دهنده صافی
۲- ۲-آبیاری بارانی
درآبیاری به روش بارانی، آب با فشار در داخل یک شبکه لولهکشی شده جریان پیدا کرده و سپس از خروجیهایی که روی این شبکه تعبیه شده و آبپاش نامیده میشوند خارج میشود. ساختمان آبپاشها طوری است که هنگامی که با فشار از آن خارج میشود بصورت قطرات ریز و درشت درآمده و مشابه باران در سطح مزرعه ریخته میشود. سیستمهای آبیاری بارانی را میتوان به انواع کلی زیر تقسیم کرد :
آبیاری بارانی کلاسیک غیرمکانیزه
کاملاً متحرک
نیمه متحرک
ثابت با آبپاش متحرک
کاملاً ثابت
شیلنگی با قرقره کوچک
آبیاری بارانی کلاسیک مکانیزه
- آبفشان غلطان (wheel move)
این نوع سیستم شبیه سیستم آبیاری بارانی جابجایی با دست است با این تفاوت که مجموعه یک بال آبیاری روی چرخهای فلزی سوار شده و کل این مجموعه دارای یک موتور بنزینی است.
- آبفشان قرقره ای (Gun)
در این روش بال آبیاری شامل یک لوله است که از یک طرف به دور یک قرقره بزرگ پیچیده شده و از طرف دیگر به ارابه بزرگی که آبپاش روی آن قرار گرفته متصل میشود. برای شروع آبیاری ، معمولا قرقره و ارابه را به کنار زمین و جایی که شیر آب از لوله اصلی وجود دارد منتقل کرده و پس از اتصال قرقره به شیر آب ، ارابه را توسط تراکتور کشیده و به انتهای زمین انتقال میدهند.
- آبفشان دوار (Center)
در این روش ، بال آبیاری شامل یک سازه بزرگ فلزی است که توسط برجکهایی در ارتفاع بلندتر از گیاه قرار گرفته و حول نقطه مرکزی که در همان نقطه اتصال بال به لوله اصلی است دوران میکند. با توجه به نوع حرکت دورانی بال آبیاری ، آبیاری مزارع به صورت دایرهای شکل صورت میگیرد.
- آبفشان خطی (Linea)
از لحاظ شکل ظاهری شبیه سیستم آبیاری بارانی آبفشان دوار است با این تفاوت که در این روش ، خط لوله اصلی در کنار زمین قرار گرفته و بال آبیاری در کنار آن حرکت رفت و برگشتی دارد.